Hâfız Kemal Batanay’ın Besteli Mevlidi

İslâm edebiyatı ve mûsikisi formlarından mevlid, Hz. Peygamber’e olan muhabbetin en somut göstergelerinden birisidir. Ümmeti bir arada tutma, manevi gücü arttırma ve en önemlisi ilahî ve nebevî mesajı estetik bir şekilde sunmaya vesiledir. Binaenaleyh mevlidler sadece Hz. Peygamber’in doğum günü 12 Rebiülevvel ayı münasebetiyle okunmamaktadır. Ayrıca Regaib, Mi‘rac, Berat, Kadir Gecesi gibi önemli gün ve gecelerde, çeşitli vesilelerle rahmet-i Rahmân’a kavuşmuş ruhların tazizi, 7’si, 40’ı, 52’si ve yıl dönümlerinde, adaklarda, her beladan halas, işin bereketlenmesinde, evlilikte, doğumda, sünnette, askere uğurlamada, okula başlarken, Kur’an hatminde, hac dönüşünde, şükür için, yağmur duasında, borçların edası, hastaların şifası, sevap kazanmak, manevi huzura ermek, duaların kabulü gibi toplumu ilgilendiren hemen hemen her vesileyle mevlidlerin okunduğunu ve okutulduğunu müşahede etmekteyiz.1 Öyle ki tarihsel süreçte bazı devletler tarafından resmi protokolle camilerde ve muhtelif mekanlarda icra edildiği görülmektedir.2 Mevlid sadece mûsiki ve edebiyata has bir konu olarak ele alınmamıştır. Bugün literatüre baktığımızda pek çok disiplinin bu konuya eğildiğini görmekteyiz, bilhassa sosyolojik ve psikolojik açıdan ayrı bir önemi haizdir.3 Besteli mevlidin ilk defa Süleyman Çelebi ve Sinâneddin Yûsuf tarafından bestelenmiş olabileceği söylenmekle birlikte, on yedinci yüzyılda yaşamış Bursalı Sekban tarafından da bestelendiği yazılmaktadır.4 Bedri Mermutlu’ya göre besteli mevlid tarihte ilk olarak on altıncı yüzyılın ikinci yarısı veya on yedinci yüzyılın ilk çeyreğinde yapılmış olabilir. Özellikle Osmanlı Döneminde mevlid uygulamaları ve besteleri hakkında çalışmalar yapılmışsa da günümüze notasıyla gelen bir kayda henüz ulaşılmamıştır. O dönemde notaya dayalı bir eğitim sistemi yerine meşke dayalı bir öğretim metodunun benimsenmesi bunun sonraki nesillere aktarılmasında inkıtaa uğramasına sebep olmuştur. İstanbul’da besteli mevlid Bedevî Şeyhi Ali Baba, Balat Sünbülî Dergâhı Şeyhi Kemal Efendi, Hüdâyî Şeyhi Rûşen Efendi, Hüdâyî zâkirbaşısı Şeyh Mehmet Efendi ve Mutafzâde Ahmet Efendi gibi tekke mûsikişinasları tarafından icra edilmiştir.6 Bugün elimizde besteli mevlidler hakkında sadece yazmaların kenarlarında hangi makamda okunduklarına dair muhtasar bilgiler verilmiştir. Makalenin de mevzu-i bahsi olan besteli mevlidlere geçmeden önce müsellem okuyuşa sahip önemli mûsikişinasların mevlid okuyuşları son dönemlerde notaya alınmaktadır.7 Bu yönüyle yeni icracılara rol model sağlanmaktadır. Besteli mevlide dair Ubeydullah Sezikli,8 Bedri Mermutlu, H. Başkim Çabrat,9 Fatih Koca,10 Enes Ergür,11 Hüseyin Akpınar12 gibi araştırmacılar incelemelerde bulunmuşlardır. Ayrıca Hâfız Sadettin Kaynak tarafından bir mevlidin bestelendiğinden bahsedilse de notası günümüze ulaşmamıştır.13 Bu çalışmada mevlidin tanımı, tarihsel gelişimine dair tafsilatlı bilgi verilmeyecektir. Küçük bir saha araştırması yapıldığında buna dair yeterli sayıda çalışma yapıldığı görülecektir. Necla Pekolcay’ın çalışmaları, Diyanet İslam Ansiklopedisi “mevlid” maddesi ve Ali Rıza Sağman’ın Mevlid Nasıl Okunur ve Mevlidhanlar, Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından müstakil bir kitap olarak basılan Süleyman Çelebi’nin Vesîletü’n-Necât’ı ve bu konuda hazırlanmış dini mûsiki ders kitapları önemli çalışmalardır.14 Makalenin ana eksenini oluşturan Hâfız Kemal Batanay’ın hayatı ve mûsikişinaslığı hakkında Muhittin Serin’in çalışması ana kaynağımızdır. Aynı zamanda Mustafa Topşir’in 2019 yılında Kemal Batanay’ın arşivi hakkında yapmış olduğu yüksek lisans çalışmasından istifade edilmiştir. Kemal Batanay’a ait besteli mevlidin notası İSAM kütüphanesi KB kodlu, Dosya No: 20, Gömlek Sıra No: 1784 künyeli Kemal Batanay Mûsiki Arşivi’nden temin edildi. Ayrıca anlaşılması zor olan muhtemel kelimelerin manası Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından neşredilen Mevlid-i Şerîf Vesîletü’n-Necât adlı kitaptan istifade edilerek dipnotta gösterildi. Bu çalışmanın konusu dinî mûsiki formlarından mevlidin kısa tanıtımı ve Hâfız Kemal Batanay’ın hayatı, mûsiki yönü, 1956 yılında Yeni İstanbul gazetesinin açmış olduğu bir yarışmaya isnaden bestelemiş olduğu mevlidin genel tanıtımı, ilk bahrinin notasyonu ve bahrin makam tahlilinden oluşmaktadır. XX. yüzyılda döneminin kudretli sanatkârlarından dersler alarak kendisini yetiştirmiş hattat, bestekâr Hâfız Kemal Batanay’ın besteli mevlidine dair herhangi bir çalışma bu zamana kadar yapılmadığı tespit edildi. Dolayısıyla dini mûsiki sahasına bu kadar hizmeti olmuş önemli bir bestekârın, yarışmaya binaen bestelemiş olduğu mevlidin tanıtılması ve günümüz akademisine kazandırılması bu çalışmanın hedefini ve ehemmiyetini ortaya koymak gayesindedir. Gerek mevlid gerekse dini mûsikinin diğer formlarını bihakkın icra eden Hâfız Kemal Batanay’ın besteli mevlidinin ilk bahrinin notasyon ve makam tahlili bu çalışmanın sınırlılığını oluşturmaktadır. Mevlidinin tamamı makale hacminin fevkinde olduğu için sadece bir bahri ele alınmıştır. Mevlidin tamamı daha sonra kitap olarak neşredilecektir.