Hz. İsa'nin tebliğinde havârîlerine inşa edeceğini vâdettiği kilise, havârîler dö- neminden itibaren Hıristiyanlık'ta dinî hayatın merkezinde yer alan bir kurum haline gelmiştir. Öte yandan Hz. İsa'nın kısa süren teblig faaliyetinden sonra müntesiplerinin muhatap oldukları öğretileri anlama gayretleri neticesinde karşılaştıkları dini meselelere, yahudilerden gördükleri tepki ve Roma İmparatorluğu'nun baskılanı da eklendiğinde, dinî olanların yanında siyasî etkenlerle Hıristiyanlığın ilk dönemden itibaren çeşitli akîde problemleriyle karşılaştığı bilinmektedir. Bu problemler ise yerel kiliselerde veya duruma göre yerel kiliselere bağlı piskoposların katılmıyla evrensel (ekümenik) boyutta düzenlenen dinî toplantılarda ele alınıp tartışılmak suretiyle bir sonuca varılmaya çalışılmıştır. Ekümenik konsillerde alınan kararlar veya çıkan ihtilaflar neticesinde Hıristiyanlık farklı kiliseleri, inanç esaslanı ve kurumlarıyla bugünkü yapısını kazanmıştır. Dolayısıyla, Hıristiyanlığı kilise ve kilise- ye bağlı olarak Kutsal Ruh'un himayesi altında gerçekleştirilen konsiller oluşturagelmiştir.

Bu makalede Hıristiyanlık tarihindeki ilk ekumenik konsil olarak kabul edilen ve gerek Hıristiyan akidesinin gerekse kilisenin yapılanmasında önemli bir başlan- gıç noktasını teşkil eden İznik Konsili (325) Hıristiyan ve İslâm kaynaklanından yararlanılarak ele alınacaktır. Öncelikle konsili hazırlayan sebepler, tartışma konuları, kararları ve sonuçları Hıristiyan kaynaklardan hareketle ortaya konulmaya çalışılacaktır. İslâm kaynaklarında konunun nasıl takdim edildiği hususu üzerinde durulduktan sonra Hıristiyan ve İslâm literatüründe sergilenen yaklaşımların bir mukayesesine gidilecektir.

Bu konu Hıristiyan kaynaklarında konsile bizzat katılan kilise babalarının kitaplarında, konsil kararlarının yayımlandığı metinlerde, kilise ve konsil tarihlerinde ve günümüz literatüründe etraflıca işlenmiş olmasına rağmen İslâm kaynaklarını oluşturan tarih kitaplarında, el-milel ve'n-nihal türü mezhepler tarihi eserlerinde ve Hıristiyanlığa karşı yazılan reddiyelerde sınırlı bir hacimle ele alınmıştır. Konsilde tartışılan hususlar itibariyle söz konusu iki dinin literatürü arasında da farklılıklar bulunmaktadır. Türkçe'de kaleme alının dinler tarihi veya Hıristiyanlık'la ilgili bazı kitaplarda İznik Konsili'ne kısaca değinilmiş, bir kısmında da Hıristiyan kaynaklardakilerle çelişik bilgilere yer verilmiştir.